Gehien bat XIV mendearen erditik XV mendearen eri alderarte egin ziren Ahaide Nagusien guduei lotuta daude dorre-etxe hauetan, murruen lodiera eta baoen dimentsioak dira bere antzinatasunaren ezaugarririk nagusienak.
Gebaratarren antzinako leinu boteretsuarena izandako Zumelzegi dorreak, ia bi metro lodi diren murruak duazka eta orain urte gutxi arte bere baoak murruarteka soilak bakarrik ziren, estu eta luzeak, eraikuntza guztian zehar barreiaturik.
Azken garaietan, lehenengo bao hauetariko batzu urratu egin ziren argitasun handiago bat lortu nahiean, eta lehio berriak zabaldu zitzaizkion neurri batean dorrearen guda edo defentsa kutsua galduz.
Hala ere, bere kokagune gaihenak, bere konposizioaren sinpletasunak eta bere sendotasun handiak, Oinaz eta Ganboatarren aerdi-aroko gudu nahasmenduzkoen oroitzapena bizirik gordetzen laguntzen dute.
1964eko urtarrilaren 17an emandako Ministeritzaren Agindu baten bitartez Zumeltzegi Dorrea Interes Probintzialeko Monumentu Historiko-Artistiko izendatu zuten.
Oinplano nabarmenki karratuko edifizioa, 13,6 x 13,4 metroko neurriekin, eta 15 metroko altuerarekin.
Oraindik gordetzen du dorrearen lehen oinera igotzeko jatorrizko patin edo kanpoko eskailera, Ekialdeko murruari eratxekita.
Kanpoko murruak harlangaitzezkoak dira, eta landuak fatxada kantoietan eta baoen azpaduretan, azken hauek beren jatorrian gezi-leiho estu eta luzeska batzuk besterik ez bazituzten ere beren irekidura guztitzat.
Edifizioaren bukaera, hasiera batean bere perimetroan almenaduen estalki laun bat izango zena, estaldurazko elementu bezala zurezko egitura eta ohizko teila dituen lau isurkiko estalki batek egiten du gaur egun.
Bere bikaintasuna eta lerdentasuna murrizten dizkioten eraikin sail bat eratxeki zaizkio azkenaldean dorreari.
